Filosofen over Paulus

Bezinning en verdieping

najaar 2021

Moderne filosofen lezen de brieven van Paulus

Verschillende interpretaties over

  • Het nieuwe begin dat Paulus aankondigt
  • Paulus’ non-conformistische levenswijze, in trouw en in volharding.
  • De rol van de ‘geest’.

De brieven van Paulus – ze hebben op veel manieren een status aparte te midden van de andere Bijbelboeken. Marcion van Sinope (85 – 160) bijvoorbeeld, liet alleen tien brieven van de stichter van  het christendom toe tot zijn canon, naast de vier evangelies, maar geen enkel boek uit de Tenach (het O.T.) dus. Naast of tegenover deze waardering vinden we Friedrich Nietzsche (1844 – 1900), die geen goed woord voor Paulus over heeft: “Paulus verlegde eenvoudig het zwaartepunt van heel dit bestaan, – naar de leugen van de ‘verrezen’ Jezus. In wezen kon hij het leven van de Verlosser helemaal niet gebruiken, – wat hij nodig had was de dood aan het kruis en nog wat anders …”  [nl. de opstanding].

Natuurlijk zijn er theologen geweest die zich eveneens intensief met de eigensoortigheid van de brieven hebben beziggehouden. Denk daarbij aan Karl Barth en vooral aan Dietrich Bonhoeffer.

De brieven van Paulus mogen zich echter ook “in een niet aflatende belangstelling van filosofen verheugen”. Er heeft zich, al sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw, een belangrijke, internationale discussie ontwikkeld, waarbij filosofen betrokken zijn als Jacob Taubes (1923 – 1987, Oostenrijk, Duitsland), Alain Badiou (1937, Marokko, Frankrijk, Zwitserland) en Giorgio Agamben (1942, Italië) en anderen. Het is de Nederlander Gert-Jan van der Heiden geweest die de verschillende posities in dit debat minutieus en in hun onderlinge vervlechting in kaart heeft gebracht. In zijn boek Het uitschot en de geest: Paulus onder filosofen. vergelijkt hij de posities van de denkers die hij bevraagt op hun lectuur van Paulus op drie punten:

  1. Het nieuwe begin dat Paulus aankondigt en dat een transformatie van de werkelijkheid betekent.
  2. De heel eigen levens-, denk- en zijnswijze die Paulus zijn gemeenteleden voorhoudt: non-conformistisch, in trouw en volharding.
  3. De rol van het beginsel van de geest, (Grieks: pneuma).

Prof. dr. Gert-Jan van der Heiden, hoogleraar metafysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen, is graag bereid gevonden een inleiding op zijn boek voor ons te verzorgen.